Hoạt động di cư lao động sang bên kia biên giới của các tộc người vùng biên ở nước ta, nhất là khu vực biên giới Việt nam – Trung Quốc gần đây đã nhận được nhiều quan tâm nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước trên nhiều khía cạnh, phương diện khác nhau. Nhiều nghiên cứu cho thấy Lạng Sơn là một trong những tỉnh có hoạt động di cư lao động sang Trung Quốc sôi động và phổ biến với sự đa dạng về loại hình. Người Tày và Nùng là những tộc người có lịch sử cư trú lâu đời, có dân số đông nhất tỉnh Lạng Sơn và cũng là những tộc người tham gia chủ yếu vào hoạt động di cư lao động sang Trung Quốc. Tuy nhiên vấn đề này vẫn chưa được nghiên cứu một cách chuyên sâu và cơ hệ thống.

          Cuốn sách này tập trung tìm hiểu các hoạt động sinh kế gắn với di cư lao động của người Tày và Nùng trong khoảng thời gian từ năm 1991 (thời điểm chính thức bình thường hóa quan hệ hai nước Việt Nam – Trung Quốc) đến nay. Từ góc độ nhân học/dân tộc học, dựa trên tư liệu điền dã tại hai xã giáp biên (xã Bảo Lâm, huyện Cao Lộc và xã Thanh Long, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn), phân tích nguyên nhân, thực trạng và tác động của hoạt động di cư lao động của người Tày và Nùng ở vùng biên giới tỉnh Lạng Sơn. Trên cơ sở đó, làm rõ những vấn đề nổi lên, đưa ra các khuyến nghị và giải pháp.

          Kết quả nghiên cứu cho thấy có nhiều nguyên nhân tác động đến di cư lao động sang Trung Quốc của người Tày, Nùng ở vùng biên nước ta. Trong đó các nguyên nhân chủ quan, đặc thù về điều kiện ở địa phương như khó khăn về nguồn lực tự nhiên - đất đai, rừng, và thiếu việc làm phi nông nghiệp, thu nhập thấp...tạo nên lực đẩy di cư lao động đối với ngưới dân – đây là nguyên nhân chính cơ bản nhất; sức hút từ sự phát triển kinh tế ở bên kia biên giới, và từ quan hệ đồng tộc gần gũi với người Choang ở vùng lân cận bên Trung Quốc. Trước đại dịch COVID-19, hoạt động di cư lao động sang bên kia biên giới của người Tày, Nùng đóng vai trò chủ đạo trong thu nhập của bà con địa phương, thu hút không chỉ người nghèo mà cả các đối tượng khác tham gia nhằm mục đích nâng cao đời sống hộ gia đình.

          Các hoạt động sinh kế gắn với di cư lao động sang Trung Quốc đã tạo ra nhiều cơ hội cho việc làm, việc nâng cao thu nhập, năng lực và mạng lưới quan hệ làm ăn, cải thiện đời sống, và đáp ứng nhu cầu tự nhiên của người dân nói chung. Tuy vậy, hoạt động di cư lao động sang Trung Quốc cũng tạo ra nhưng tác động tiêu cực, trái chiều về kinh tế cho người Tày, Nùng và tình hình kinh tế – xã hội và an ninh chính trị ở vùng biên giới tỉnh Lạng Sơn như sự phụ thuộc nặng nề về thu nhập của bà con vào các hoạt động này, gây ra tình trạng bỏ bê ruộng vườn, làm gia tăng tệ nạn xã hội, gây khó khăn cho công tác quản lýtrật tự xã hội, an ninh biên giới và việc triển khai các chính sách kinh tế – xã hội của Nhà nước ở địa phương. Do đó, trong các chính sách phát triển kinh tế – xã hội, ổn định chính trị vùng biên giới nói chung, chính sách hướng tới phát triển sinh kế, tạo thu nhập, ổn định và dần nâng cao đời sống vật chất của người dân vùng biên là thiết thực nhất, và cần được quan tâm sâu sát hơn nữa. Qua đó, giúp người dân gắn bó hơn với vùng biên, tạo nên “hàng rào” vững chắc góp phần bảo vệ an ninh biên giới, chủ quyền quốc gia.