Báo chí là một trong những phương tiện truyền thông đại chúng rất quan trọng của Đảng, Nhà nước và mọi tầng lớp nhân dân. Báo chí không chỉ là một loại hình hoạt động thông tin mà còn được xem là một khoa học. Trong khoa học báo chí, thuật ngữ được xem là bộ phận quan trọng nhất của ngôn ngữ khoa học vì đó là những từ ngữ biểu thị các khái niệm, sự vật, quá trình,… được đúc kết và sử dụng trong lĩnh vực báo chí. Hiện nay, hoạt động của báo chí nước ta có những bước tiến phát triển mạnh mẽ. Trên nền phát triển của báo chí trong thực tiễn đã tiếp nhận và tạo ra một hệ thống từ ngữ chuyên ngành nói chung, thuật ngữ báo chí nói riêng khá phong phú.

Trong bối cảnh hoạt động báo chí phát triển mạnh mẽ và đa dạng như hiện nay, nhu cầu đối với các nguồn tài liệu tham khảo, tra cứu phục vụ cho các hoạt động này là rất cần thiết. Tuy nhiên, trong lĩnh vực báo chí hiện nay có một thực tế là, nếu như các công trình nghiên cứu về hoạt động thực tiễn báo chí rất đa dạng, phong phú thì các sách, tài liệu với tư cách là công cụ tra cứu hầu như rất hiếm. Cho đến nay, chưa có công trình tra cứu nào về lĩnh vực báo chí hướng đến việc giải thích các thuật ngữ báo chí một cách tương đối đầy đủ và hệ thống.

Xuất phát từ thực tiễn trên, việc biên soạn một cuốn từ điển giải thích về các thuật ngữ thuộc lĩnh vực báo chí dựa trên quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về báo chí, để đáp ứng nhu cầu tra cứu của độc giả trong và ngoài lĩnh vực báo chí là rất cần thiết. Vì vậy, nhóm tác giả đã mạnh dạn tổ chức biên soạn cuốn Từ điển giải thích thuật ngữ báo chí nhằm để đáp ứng phần nào nhu cầu đó.

Từ điển giải thích thuật ngữ báo chí được khởi thảo từ đề tài cấp Bộ Biên soạn từ điển thuật ngữ báo chí tiếng Việt do Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam chủ trì, thực hiện trong hai năm 2021 - 2022. Mục tiêu của công trình nhằm tường giải ngắn gọn các thuật ngữ báo chí tiếng Việt, qua đó giúp người dùng có thể hiểu chính xác các khái niệm chuyên ngành, đáp ứng phần nào nhu cầu tra cứu, tìm hiểu về báo chí của những người hoạt động, công tác trong lĩnh vực báo chí và mọi độc giả quan tâm trong lĩnh vực này, trong đó, có sự tiếp nhận tri thức nhân loại, đồng thời giới thiệu, tổng kết các tri thức chuyên ngành báo chí được thể hiện thông qua hệ thống khái niệm khoa học báo chí. Đây là một nhu cầu cấp thiết, bởi vì hiện nay chúng ta hầu như chưa có một cuốn từ điển giải thích thuật ngữ báo chí nào, hầu hết các từ điển báo chí hiện có thuộc loại hình từ điển đối chiếu. Công việc biên soạn cuốn từ điển này còn thực hiện một chức năng khác đó là góp phần chuẩn hóa, thống nhất thuật ngữ báo chí nói riêng và thuật ngữ khoa học tiếng Việt nói chung. Qua đó, định hướng người dùng đến thuật ngữ chuẩn, nghĩa là thuật ngữ đảm bảo tính chính xác về mặt nội dung, phù hợp với hệ thống và ngắn gọn về hình thức.

Từ điển gồm khoảng 1.700 mục từ, bao quát hầu hết các thuật ngữ đang được sử dụng hiện nay thuộc các loại hình báo chí: báo in, phát thanh (báo nói), truyền hình (báo hình), báo ảnh, báo mạng điện tử. Trong từ điển, hầu hết các mục từ là thuật ngữ, ngoài ra còn có thêm một số danh pháp - tên gọi các cơ quan, tổ chức báo chí quan trọng của ngành (chẳng hạn: một số cơ sở đào tạo, hãng thông tấn, sự kiện báo chí,...). Mặc dù những đơn vị từ vựng chuyên môn này không biểu thị các khái niệm, đối tượng khoa học như thuật ngữ, song chúng cũng được sử dụng phổ biến trong ngành báo chí, tồn tại song hành cùng với thuật ngữ và có vai trò rất quan trọng trong thực tiễn hoạt động báo chí ở Việt Nam.

Biên soạn từ điển thuật ngữ nhưng lại là thuật ngữ của một ngành khoa học cụ thể, đó là báo chí, vì vậy, để biên soạn công trình đạt hiệu quả, nhóm tác giả đã sử dụng cách tiếp cận liên ngành. Nghĩa là vừa dựa vào nền tảng lý luận và phương pháp luận biên soạn từ điển và từ điển thuật ngữ, vừa dựa trên lý luận và thực tiễn của báo chí Việt Nam.

Trong quá trình biên soạn, nhóm tác giả đã có sự tham khảo, chọn lọc và cập nhật nhiều nguồn tài liệu khác nhau: từ điển, bách khoa thư nói chung; các tài liệu chuyên ngành báo chí, gồm: sách, giáo trình, chuyên khảo, công trình nghiên cứu, bài báo,...; các từ điển chuyên ngành báo chí; các trang web chính thống của các cơ quan báo chí; các văn bản, nghị định liên quan đến báo chí,... ở trong và ngoài nước. Đồng thời, nhóm tác giả cũng đã tham khảo ý kiến của một số chuyên gia từ điển học và báo chí trong quá trình biên soạn và hoàn thiện bản thảo: PGS.TS. Hà Quang Năng, PGS.TS. Phạm Hùng Việt, PGS. TS. Vũ Ngọc Hà (Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam), GS.TS. Vũ Đức Nghiệu (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), TS. Nguyễn Văn Trường (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), TS. Trần Thị Hồng Liễu (Khoa Viết văn, Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội),... Nhân dịp này, nhóm tác giả xin được gửi tới các nhà khoa học lời cảm ơn chân thành về những nhận xét, góp ý quý báu này.

Biên soạn từ điển thuật ngữ báo chí là một công việc tương đối phức tạp và kỳ công, đòi hỏi người biên soạn không chỉ nắm được cấu trúc, phương pháp, quy trình biên soạn từ điển mà còn phải có kiến thức, am hiểu về chuyên ngành báo chí, trong khi thực tiễn hoạt động báo chí phát triển hết sức sôi động, nhiều khái niệm mới xuất hiện, nảy sinh cần tiếp tục hoàn thiện. Mặt khác, báo chí có tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Vì vậy khi biên soạn, nhóm tác giả đã ý thức rất rõ về tầm quan trọng của công việc này và đã thực hiện với tinh thần trách nhiệm và sự cố gắng cao nhất. Nhưng khả năng, kinh nghiệm còn hạn chế, nên công trình chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Nhóm tác giả rất mong nhận được ý kiến góp ý của các đồng nghiệp, các chuyên gia và độc giả để nội dung công trình được hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau.